Baselgia Sogn Gieri

clutger baselgia
130_3091
Pleiv sogn Gieri
Partenenza historica

La baselgia parochiala da s.Gieri ei situada enamiez il vitg.
Patruns baselgia ein
s. Gieri, (23 d´avrel)
s. Culastia (10 da fevrer)
e s. Marc (25 d´avrel)

Igl onn 998 declara Papa Gregori V. ch´el prendi la claustra da Faveras (Pfäfers) sut sia protecziun. Cun quella caschun numna el era la baselgia da Selaune. La claustra da Faveras possedeva pia la baselgia da Schlans cun sias dieschmas e la pastoraziun. Denton eis ei buca segir, sche Schlans era lu gia ina atgna pleiv. 1185 confirmescha Papa Luzius III. che las capluttas da S.Sievi a Breil e s.Gieri a Schlans audien tier la pleiv da Breil ed appartegnien alla clausta da Mustér. Tschiens e tschiens onn surveschan ils caplons da Breil era per Schlans. Battens e sepulturas ein a Breil. La via da bara mava si tras Prau Genard via Pradas sur Spinas e Plaids tochen Breil. Ils 5 da zercladur 1518 ei la baselgia vegnida separada da Breil. Ina baselgia dedicada a s.Gieri e s.Culastia vegn benedida la sonda avon la fiasta dil SS. Cor da Jesus. Tier la consecraziun dils 31 da matg 1630 vegn la baselgia aunc numnada ´ecclesia filialis´da ´Broil´. Quei di vegn benediu in altar en honur da Nossadunna ed ils marters S.Gieri e s.Bistgaun. Il num da s.Culastia vegn denton buca pli numnaus. Cuort sisu, igl onn 1643 vegn la baselgia denton declara sco "ecclesia parochialis", pia ina declaronza formala sco baselgia parochiala.

Foto (1)
Historia da construcziun

La baselgia da Schlans vegn numnada per l´emprema gada igl onn 1185 sco "capella da Selaunes" en il document tier la surdada dalla pleiv da Breil alla Claustra da Mustér. Dalla baselgia da lura ei mo aunc la tuor mantenida che sa vegnir datada ord il 11-avel tschentaner. La tuor quadrata cun treis zenns haveva in tetg da lenn. La benedicziun digl onn 1630 succeda suenter ina renovaziun. Las preids eran picturadas. Dalla nav da quella baselgia exista oz mo aunc ina part el sid dalla tuor ed ina part dalla vart. La baselgia dad oz va pia anavos sin in baghetg niev che datescha dils 1671. Renovaziuns han giu liug ils onns 1904, 1928, la davosa 1982. Tier la visitaziun digl onn 1643 steva en scadin cass aunc l´emprema baselgia. Il baghetg sto esser staus fetg pigns, pertgei ils dus altars stevan el chor. Las preids eran picturadas. Dalla nav da quella baselgia exista oz mo aunc ina part el sid dalla tuor ed ina part dalla vart. Igl onn 1671 (inscripziun dil datum) ei la baselgia vegnida engrondida sin la dimensiun dad oz. Tier quella occasiun han ins cumpriu il mir vegl en il baghetg niev.
Maletgs murals

Pictura murala

Dalla vart dil sid dalla tuor ein dessegns che muossan ´igl uorden dalla sanctificaziun dils firaus". La pictura dariva dil 14-avel tschentaner.

Vid la medema preit, il pli sissum, ha il pictur aunc fatg in maletg dalla "messa da Gregori". Sogn Gregori stat en schanuglias avon igl altar a Santa Croce a Roma, nua che Cristus cumpara. Aunghels tegnan davos el in teppi ; davart dretg duas persunas accumpignontas.

Vid las combas da Cristus vesan ins aunc entginas lingias che meinan naven dallas blessuras tier ils simbols dalla lavur da mistergners; quellas duessen significar las blessuras caschunadas tras surpassaments dils condaments dalla dumengia ed il firau.

Sin in funs da steilas ein reparti instruments dalla passiun. La parallelitad denter ils simbols da mistergners sin il maletg "igl uorden dalla sanctificaziun dils condaments´ed ils instruments dalla passiun ei buca casuala, mobein descriva ina parantella interna d´omisdus maletgs.

Dalla vart dil vest dalla baselgia han ins anflau 1928 ulteriurs maletgs. Els ein vegni descruvri e restaurai. Dalla vart sut in maletg "Epifania", suren in fragment dalla battaglia da sogn Gieri cun il drag. Impurtontas parts eran deploradamein vegnidas disfatgas tier la construcziun dalla baselgia igl 1671.

Quels maletg ein d´in artist dalla Lombardia ni dil Tessin che ha era fatg las frescas da s.Giacun e s.Martin a Breil e dateschan ca. dils 1515.

Ord il cudisch: Die Kunstdenkmäler des Kantons Graubünden von Erwin Poeschel, Bd.IV, 1942. ed "Ord la historia e cultura da Schlans" da Giachen Antoni Pfister, Neuhausen, 1931.